DÜRZİLER KİMDİR (Rıza Aydın)

Ortadoğu’nun en gizemli topluluklarından biri olan Dürziler (Arapça: الدروز al-Durūz, tekil: Druzî), hem bir etnik grup hem de dini topluluk olarak bilinir. Kökleri 11. yüzyılda ortaya çıkan bir İsmailî kökenli monoteist inanç sistemine dayanır.  

1. Tarihî Köken 

Dürzilik, 11. yüzyılda Fatımi Halifesi el-Hâkim Biemrillâh (996–1021) döneminde ortaya çıktı. 

Hamza ibn Ali ve Muhammed ed-Darazi bu inancın kurucu teologlarıdır. Ed-Darazi’den dolayı topluluk “Dürzî” adını almıştır. 

İlk olarak Mısır’da doğmuş, sonra Lübnan Dağlarına ve Suriye’ye yayılmıştır. 

1043’te “kapıların kapanması” (iblağü’l-ebvab) denilen bir dönemle misyonerlik sona ermiş, dine yeni katılım durmuştur. Bu yüzden Dürziler kapalı bir topluluk olarak kalmıştır. 

2. İnanç Sistemleri 

Dürzilik İslam’ın Şiî-İsmailî mezhebi kökenli olsa da zamanla ayrı, senkretik (karma) bir inanç halini almıştır. 

Temel özellikleri: 

Tevhit (Allah’ın birliği) vurgusu. 

Reenkarnasyon (ruh göçü) inancı. 

İnanç kitapları: Hikmet Risaleleri (Rasâil al-Hikma). 

Kur’an’a saygı duyarlar, fakat literal (harfî) yorumdan çok batınî (gizli) yorumu benimserler. 

İbadetleri gizlidir, halka açık cami veya kiliseleri yoktur. 

3. Coğrafi Dağılım 

Bugün Dürziler yaklaşık 1,5 milyon kişidir. Yoğun olarak: 

Lübnan: 300–400 bin (Şuf Dağı, Bekaa, vb.) 

Suriye: 700–800 bin (Cebel el-Dürüz / Süveyda) 

İsrail: 150–200 bin (Celile, Golan Tepeleri) 

Ürdün: 20 bin civarı 

Diaspora: Venezuela, ABD, Kanada, Avustralya. 

4. Sosyal Yapı 

Kapalı toplum: Evlilik genelde kendi içlerinde olur. 

İki sınıf: 

Ukkâl (âlimler): Dini sırları bilenler, dini liderler. 

Cuhhâl (avam): Halk, sırra vakıf olmayanlar. 

Kadınlar erkeklerle eşit sayılır; dini meclislere katılabilirler. 

5. Siyasi Rol 

Lübnan’da önemli bir siyasi güçtür (Velid Canbolat’ın liderliğindeki İlerici Sosyalist Parti). 

Suriye’de Esat rejimiyle genellikle iyi ilişkiler sürdürdüler. 

İsrail’de Arap nüfus içinde askerlik yapan tek gruptur; İsrail ordusunda hizmet ederler. 

* 

Yukardaki, Dürzileri anlatan bu güzel özeti Dr. Rıza Mete’nin sayfasından aldım. Rıza Mete’nin sayfası paylaşıma kapalı olduğu için ondan izin alarak kendi sayfamda da paylaşırken bu yazıya şu bilgi notunu da ekliyorum.   

Ferhad Dafterey’in İSMAİLİLER adlı kitabında, harekete adını veren kişinin Buharalı bir Türk olduğunu şöyle anlatıyor: 

 “El Ehram’ın ölümüyle, yeni hareketin propagandası bir süre için durdu. Ancak, el Ehram’ın yakın çevresinden bir İranlı olan Hamza b. Ali b. Ahmet hareketin liderliğini üstlenerek, Muharrem 410 /  Mayıs 1019’da faaliyetlerini yeniden canlandırdı. Karargahını Kahire Surları dışındaki Reydan Camiinde kurarak yeni inancı yaymaya başlayan Hamza, kısa süre sonra Buharalı bir Türk olup Neştekin adıyla da bilinen dai Muhammed b. İsmail el Derezi’nin (ya da Derzi = Terzi) kişiliğinde ciddi bir rakiple karşılaştı.”  Hem Doruk yayınlarından hem de ALFA yayınlarından çıkan kitapta bu bölüm 294. sayfada. Ben Doruk yayınlarındakini aldım. Alfa’daki daha sade ama hemen hemen aynı. Kitabı çevirenler farklı ama bu bölüm iki kitapta da 294. sayfada.  

Dürziler birçok açıdan, mesela kadınla erkeğin eşit sayılıp, ibadette birlikte bulunmaları devriye ya da ruh göçüne inanmaları gibi özellikler açısından Alevilikle birbirine çok benzerler.  Bu konuyu derinlemesine kavramak için Hasan Sabbah’ı da var eden  FATIMİ devletini – Fatımi hareketini bilmek gerekir. Bence bu konudaki en önemli kaynak da alıntı yaptığım Farhad Dafterey’in, İsmaililer kitabıdır. 

Bu konuyu yani Fatimi hareketini merak edenlere benim “Alevi tarihinin kilometre taşları” başlıklı yazımı okumalarını da öneririm.   

Aşk ile.